Vechthonden terug in het Paradijs

't Begon zo mooi. In het Paradijs leefden mensen en dieren vredig met elkaar. Veel schade konden die eerste mensen zo met z'n tweetjes ook niet aanrichten. Maar na de Zondeval gaat het mis. De mensen moeten voortaan ploeteren om in leven te blijven en een beetje hulp van de dieren kunnen zij daar wel bij gebruiken. Maar gebruik wordt misbruik. Honden kunnen je helpen bij de jacht maar je kunt ze ook voor je karretje spannen. Of je kunt ze met elkaar laten vechten en daarbij vette weddenschappen afsluiten. Kortom, van vreedzaam samenleven is geen sprake meer.

Charlotte Dumas (1977)  fotografeert dieren. Niet zo maar dieren, maar beesten die een directe relatie hebben met mensen zoals paarden, honden en circusdieren. Het FOAM presenteert tot 22 november een royaal overzicht van het werk dat zij de afgelopen negen jaar heeft gemaakt. De titel van de expositie en van het boek dat ter gelegenheid hiervan is verschenen, is 'Paradis'.

De foto's vind ik prachtig. Ze zijn stuk voor stuk gemaakt met heel veel aandacht voor lichtval en compositie. Ze zijn warm en klassiek. Dierenlijven zijn geabstraheerd tot louter vorm. Het patroon in de vacht van de tijger gaat naadloos over in de achtergrond. Zacht licht streelt harige huiden. Pure esthetiek.

Foto's Charlotte Dumas

Portretten
Maar er is meer. De fotografe noemt haar foto's 'portretten'. Terecht, vind ik. Elk dier is afgebeeld als individu, in een karakteristieke houding en met een haast menselijke uitdrukking. De blik van de tijger op zijn krikkemikkige houten bank straalt rust en berusting uit. De Siciliaanse zwerfhond lijkt heel tevreden met de kartonnen doos waarin hij zit. En zelfs Jane, de vechthond die de strijd heeft overleefd, kijkt aandoenlijk afwachtend naar degene die, buiten beeld, naast haar mand van oude lappen staat. Geen spoortje van ellende, agressie of misbruik. Alles is 'pais en vree'.

In een gesprek met Merel Bem, dat afgedrukt is in de brochure die de expositie in het FOAM begeleidt, vertelt Dumas dat ze zich in de loop van de jaren meer emotioneel betrokken is gaan voelen bij de dieren die zij portretteert. Daardoor is er ook meer context te zien op de recentere foto's. De dieren worden vaker geportretteerd in hun beperkte leefwereld. Haar betrokkenheid gaat verder. Zo had ze er behoefte aan een verslag te schrijven van de tijd die ze doorbracht in het asiel voor afgedankte vechthonden in New York. Merel Bem duidt die ontwikkeling met enig voorbehoud aan als: "van esthetiek naar engagement'.

Maatschappelijke discussie
In het tijdschrift voor hedendaagse kunst Metropolis M (nr. 4-2009) gaat Manon Braat een flinke stap verder. Onder de titel 'Bekoorlijk dierenactivisme' betoogt zij dat Dumas op subtiele wijze de politieke en maatschappelijke discussie aankaart over de dubbele moraal die de westerse wereld erop nahoudt bij de behandeling van dieren.

Ik citeer de laatste alinea van haar essay. "Aan die extreme humanisering van de dieren ontleent Dumas' werk zijn identiteit en betekenis, maar tegelijkertijd is het een teken van de complete ontsporing van de westerse omgang met het dier. Het zal mogelijk niet haar bedoeling zijn, maar met haar humane dierenportretten bevestigt Dumas de voortgaande vervreemding van de natuur door de westerse mens. Ze laat zien hoe weinig de westerse mens nog in staat is het dier een dier te laten zijn."

Ik ben het volledig eens met Manon Braat dat er - niet alleen in het westen trouwens - vaak ongelooflijk slecht met dieren wordt omgegaan, variërend van de misplaatste vertroeteling van huisdieren tot de immorele en zwaar vervuilende bio-industrie. Ik geloof alleen niet dat kunstfoto's en fraaie fotoboeken de meest effectieve middelen zijn om hier verandering in te brengen. Er zal geen hapje vlees minder door worden gegeten en geen circus zal de tent moeten sluiten. Ik twijfel geen moment aan de betrokkenheid van Charlotte Dumas. Maar ik hoop dat ze vooral doorgaat met het maken van hele mooie foto's. Foto's die ons even het gevoel geven dat we terug zijn in het Paradijs.

Artis (foto Sietse Postma, 2003)