In de eerste zaal hangen de foto's die Sally Mann (1951) in de jaren tachtig van haar opgroeiende kinderen maakte. Met dit werk werd ze beroemd. Ze fotografeerde haar kinderen in en rond hun huis in de bossen van Virginia. Ze betrapte ze niet alleen in hun dagelijks doen en laten maar liet ze ook poseren. Meestal in hun blootje. Conservatieve Amerikaanse christenen spraken daar schande van. In 1992 werden de foto's gebundeld in het boek Immediate Family.
Als liefhebber van analoge zwartwit fotografie geniet ik met volle teugen. De gelatinezilverdrukken zien er fantastisch uit. Van warm, prachtig doortekend diep zwart tot helder wit, met alle grijstinten daartussen. Maar in de fotografie gaat het natuurlijk niet om techniek maar om inhoud. Opname- en afdruktechnieken zijn middelen waarmee de fotograaf zijn beeld realiseert. Dat wil niet zeggen dat ze van ondergeschikt belang zijn. Integendeel. Het werk van Sally Mann is daar een overtuigend bewijs van.
Platencamera
Onze kinderen groeiden ook op in de jaren tachtig van de vorige eeuw. In diezelfde tijd kocht ik mijn eerste spiegelreflex. Een snelle, flexibele camera, ideaal voor het vastleggen van verjaardagen, vakanties en uitstapjes met opa en oma. Albums vol snapshots in kleur van spelende en lachende kinderen zijn het resultaat. Sally Mann deed het anders. Ze koos voor een trage platencamera en zwartwit. Bovendien liet ze haar kinderen vaak poseren in een zorgvuldig gekozen enscenering. Een tikkeltje hooghartig kijken ze in de lens. Lachen lijkt verboden.
In de informatie van het Fotomuseum lees ik over de serie Immediate Family: 'Mann zelf ziet niets controversieels in deze serie. Ze laat slechts door de ogen van een begenadigd fotografe en liefhebbende moeder haar opgroeiende kinderen zien.' Uit de indrukwekkende documentaire over Sally Mann die de NPS onlangs uitzond en die ook in het museum te zien is, blijkt uit alles dat zij een liefhebbende moeder (en echtgenote) is. Maar bij het maken van deze foto's sprak naar mijn idee toch vooral haar hart als kunstenaar. Haar 'kinderfoto's' zijn geladen met een verwarrende mix van kinderlijke onschuld en volwassen raffinement. Bij Sally Mann blijkt de grens tussen kind en volwassene flinterdun.
De decors waarin zij de kinderen fotografeerde zijn paradijselijk. Het familiehuis ligt in de bossen, dichtbij stroomt een rivier. De fotografe benut deze arcadische omgeving ten volle. Een paar beelden zijn zo mooi, zo onschuldig en zo lief dat de grens tussen kunst en kitsch wel heel dicht wordt genaderd. En wat mij betreft ook wel eens overschreden. In die gevallen sprak het moederhart blijkbaar sterker dan dat van de kunstenaar.
Inktzwarte bossen
In de tweede zaal is het decor hoofdonderwerp geworden. De serie Deep South uit de jaren 1993/1994 geeft een indrukwekkende beeld van de natuur in de zuidelijke staten van de VS, het deel van Noord-Amerika dat belast is met de geschiedenis van de slavernij en het drama van de Amerikaanse Burgeroorlog. Op de foto's zien we inktzwarte bossen en traag stromende rivieren. De enige menselijke sporen zijn een brug en een vervallen toegangspoort van een landgoed. Het zijn prachtige beelden, somber en zwaar.
Sally Mann legde dit 'schuldig' landschap vast op glazen platen die ze ter plekke lichtgevoelig maakte met collodion. Door dit procédé zijn de beelden technisch imperfect; ze lijken aangetast door de tijd. Zo'n aanpak kan heel goed uitdraaien op nostalgische kitsch. Maar bij Sally Mann pakt het goed uit. Op de een of andere manier zie en voel je de oprechtheid van de kunstenaar. Die vlekken en strepen zitten er niet uit effectbejag maar zijn wezenlijk voor de betekenis van de beelden.
 |
| #1 Scarred Tree 1998 (Foto Sally Mann) |
Stoffelijke resten
Aan het begin van deze eeuw raakt Sally Mann gefascineerd door de natuurlijke cyclus van leven en dood. Dat resulteert in de serie What remains, die te zien is in de derde zaal. We zien onder andere stillevens die ze maakte van de resten van haar hond, die ze anderhalf jaar nadat deze was begaven, uit de grond opdiepte. Maar ze gaat nog een stap verder. In de tuin van een forensisch instituut maakte ze foto's van lijken die daar zijn neergelegd om te onderzoeken hoe de natuur haar werk doet bij het opruimen van stoffelijke overschotten.
Hoe luguber dit onderwerp ook mag lijken, de foto's van Sally Mann zijn dat in niet in het minst. Dat komt niet alleen door het abstraherende effect van de zwartwit fotografie. Het is vooral het respect dat uit de foto's spreekt waardoor elke vorm van sensatie achterwege blijft. Sally Mann heeft er ook geen esthetische beelden van gemaakt. Het is wat je ziet: 'Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren.' Tegen deze foto's kunnen de fundamentalistische christenen geen bezwaar hebben, lijkt me.
De expositie werkt naar een climax en synthese. In de laatste zaal hangt de serie Faces. Die bestaat uit portretten die Sally Mann in 2004 van haar inmiddels volwassen kinderen maakte. Het zijn extreme close-ups, op groot formaat afgedrukt. Vaak zien we maar een deel van een gezicht. Het zijn meer suggesties dan afbeeldingen. Ook deze foto's maakte Mann weer met natte collodionplaten. Ook hier weer die technische 'fouten'. Maar nu met een nog overweldigender resultaat dan bij de landschappen en de foto's van de stoffelijke resten.
Acceptatie
De museuminformatie betitelt de serie Faces als 'hoopgevend'. Na de serie What remains, die over dood en vergankelijkheid gaat, zou ze weer terugkeren naar de jeugd en het leven. Ik zie dat anders. Deze aangrijpende portretten associeer ik eerder met dood dan met leven. Zoals in de eerste zaal de grens tussen kind en volwassene flinterdun bleek te zijn, zo zie ik in deze etherische portretten de dood in het leven zelf. Deze synthese van leven en dood symboliseert voor mij de acceptatie van onze sterfelijkheid. Wie dat kan, leeft zonder angst.
De foto's van Sally Mann gaan over de eeuwigdurende cyclus van leven en dood, waar geen mens zich aan kan onttrekken. Dat is natuurlijk geen nieuw inzicht. Daar gaat het ook niet om. Het gaat om de vorm waarin deze waarheid getoond wordt. Bij Sally Mann is die authentiek, overtuigend en indrukwekkend. Een prachtig voorbeeld van 'de schoonheid van de troost'.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten